مصرف دارو از ارکان مهم درمان بیماری است.75درصد درمانها با کمک دارو است؛ اما مصرف غیرمنطقی آن عاوه برعدم درمان بیماری موجب ایجاد عوارض دارویی در طولانی مدت میشود. متأسفانه دیدگاه اجتماعی از دارو فقط جنبه بیخطری و شفابخشی آن است در حالی که متون پزشکی، دارو را مانند تیغ دولبهای تصور میکند که یک لبه آن عوامل بیماریزا را مورد توجه قرار میدهد و لبه دیگر آن به علت ناآگاهی در مصرف صحیح، جان انسان را مورد تهاجم قرار میدهد. در دوره تکنسین داروخانه کارآموزان با انولع داروها و عوارض ناشی از سومصرف داروها آشنا خواهد شد.
علل و عوامل زمینه ساز مصرف خودسرانه داروها
- استفاده قبلی ازدارو و بهبودی نشانهها
- تجویز مشابه نسخه از سوی پزشك و جزئیبودن نشانهها
- بالا بودن هزینه ویزیت پزشك، شلوغ بودن مطب پزشك
- تحویل نا کامل داروها توسط داروخانه، موجودنبودنداروهای تجویزشده
- اطلاع نا کافی بیماران از نحوه و زمان مصرف داروها
- امکان تهیه دارو بدون تجویز پزشک از داروخانه و نبود نظارت کافی بر این امر
- برخوردار نبودن همه افراد جامعه از پوشش بیمه ای
خود درمانی و مصرف داروهای بدون نسخه
همواره این تصور اشتباه در بین مردم وجود دارد که داروهای OTC یا داروهای بدون نسخه داروهایی بدون خطر هستند و مصرف خودسرانه آنها هیچ مشکلی برای سلامتی ایجاد نخواهد کرد.در صورتی که این باور کاملا غلط است و اصولا هیچ داروی بی خطری در دنیا وجود ندارد. به عنوان مثال داروی آسپرین که یک داروی OTC است، می تواند به دلیل چندین تداخل دارویی جدی، عوارض خطرناکی مانند خونریزی گوارشی ایجاد کند.
بنابراین نقش داروساز و تکنسین داروخانه در اینجا مشخص می شود که وی بر اساس دانش و مهارت خود، به بیمار مشاوره لازم در خصوص مصرف داروهای OTC ارائه می کند. البته مشکل خود درمانی در میان بیماران در مورد مصرف داروهای OTC اخیرا در همه دنیا شایع شده، اما اکنون داروسازان می توانند با تجویز داروهای OTC از مصرف خودسرانه و بروز عوارض و مشکلات بعدی آنها پیشگیری کنند.
نقش داروساز و دستیار داروخانه در نجات بیماران
مثالی که در مورد مصرف خودسرانه داروها می توان مطرح کرد در خصوص علایم اولیه سرطان معده و زخم معده می باشد که بسیار با یکدیگر مشابهند و این باعث می شود بیماری که به سرطان معده مبتلا شده، به اشتباه تصور کند به زخم معده دچار شده و سر خود شروع به مصرف داروهای زخم معده کند.
داروساز در موقعیتی قرار دارد که با طرح چند سوال از بیمار می تواند تشخیص دهد که بیماری او زخم معده نیست و بیمار را به متخصص ارجاع دهد.در این صورت داروساز زندگی بیمار را نجات داده و از بروز خسارات غیر قابل جبران پیشگیری کرده است.
تداخل دارویی و نقش تکنسین داروخانه در کاهش آن
بسیاری از بیماران، با وجود داشتن یک بیماری زمینه ای و مصرف دارو، هنگام مراجعه به پزشک پنهان کاری کرده و از بیماری قبلی خود حرفی نمی زنند.به عنوان مثال بیماری که به رماتیسم مبتلاست و بیماری قلبی نیز دارد، در مراجعه به متخصص قلب حرفی از بیماری رماتیسم نمی زند و روزانه علاوه بر مصرف داروهای رماتیسم، داروهای قلب را نیز مصرف می کند؛ بدون این که از تداخلات دارویی اطلاعی داشته باشد.اما در داروخانه مسئله چند نسخه ای بودن بیماران به راحتی قابل شناسایی است.
مثال دیگر در مورد بیمارانی است که باردارند و هنگام مراجعه به پزشک از بارداری خود سخنی نمی گویند.طبق تحقیقی که اخیرا انجام شده، مشخص شد حدود 83 درصد از زنان باردار در این مطالعه حین مراجعه به پزشک در مورد بارداری خود صحبتی نکرده اند. بنابراین پزشک نیز بدون در نظر داشتن این مسئله، داروهایی برای ایشان تجویز کرده است. در صورتی که اگر پزشک از بارداری آنها مطلع بود، قطعا نسخه را عوض کرده و داروهایی تجویز می کرد که برای جنین بی خطر باشند. خوشبختانه تقریبا نیمی از این موارد در داروخانه توسط داروساز آشکار شده است.
مثال دیگر در مورد پیامدهای دارودرمانی در افرادی است که دارای حساسیت های خاص می باشند.در مواردی پیش آمده پزشک پس از تجویز آسپرین، فراموش کرده در مورد حساسیت او به سالیسیلات ها از بیمار سوال کند. اما در داروخانه، هنگام ارائه دارو به بیمار، داروساز در مورد حساسیت به سالیسیلات از بیمار سوال خواهد کرد.به این ترتیب داروساز یک حلقه ایمن برای درمان بیمار ایجاد می کند که تضمین کننده نتایج بهینه دارودرمانی خواهد بود.
عوارض داروهای مسکن
امروزه بطور فزاینده در جهت رفع یا کاهش انواع درد از فراورده های تسکین بخش مختلف استفاده می شود. برخی ازمصارف بدنبال توصیه اقوام ،آشنایان افراد فاقد صلاحیت علمی وبدون در نظر داشتن شرایط خاص افراد انجام می شود.در صورتیکه مصرف برخی از دارو ها با توجه به بیماری های گوناگون سبب تشدید عوارض جنبی یا تداخل داروئی شده و ضرر این موضوع از منافع آن فزونی می یابد.
متاسفانه مصرف بی رویه وبدون درنظر داشتن سوابق بیماری و زمینه های جسمی درافراد موجب خطرات فراوانی می شود. از جمله عوارض داروهای مسکن غیراستروییدی نظیرآسپرین ،بروفن ،پیروکسیکام ملوکسیکام ،دیکلوفناک ،ایندومتاسین ،تولمیتین ،مفنامیک اسید و...... می تواند موجب وزوز گوش و تاثیر بر شنوایی ،بروز انواع افزایش حساسیت ، تشدید آسم، عوارض گوارشی نظیر زخم و یا خونریزی معده واثنی عشر ،بیماری کبدی ،مستعد نمودن برای کاهش انعقاد پذیری و خونریزی پوستی – مخاطی و آسیب های کلیوی ،قلبی و عروقی شود. مصرف بیش از حد استامینوفن هم از طریق تبدیل آن به موادی نظیر استالدیید میتواند موجب آسیب و تخریب بافت کبد شود.
هرچند بطور استثناء مصرف آسپرین در برخی از بیماران قلبی موجب پیشگیری از ایجاد لخته های خونی و کاستن از انقباض و انسداد عروق درمحل های تنگی های عروق قلبی می شود ولی برخی ازمطالعات علمی نشانگر این است که مصرف بی رویه عمده مسکن ها خطر ابتلا به سکته قلبی را در افراد مبتلاء به بیماری قلبی و حتی افراد سالم را دربر دارد.
عوارض داروهای گیاهی
مصرف خودسرانه داروهای گیاهی عوارض کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند اما به هیچ عنوان نباید بدون تجویز پزشک مصرف شوند، چرا که بعضی از این داروها دارای ترکیبات شیمیایی هستند و مصرف همزمان آنها با سایر داروها ممکن است موجب تداخل دارویی و عوارض جانبی در فرد شود. با توجه به این كه عالقه به مصرف داروهای گیاهی رو به افزایش است و بسیاری از مردم عقیده دارند مصرف این داروها بدون عارضه است، با مصرف بیرویه این نوع فرآوردهها، اختاللهایی در سیستم بدن مصرف‌كننده ایجاد میشود.
مثال برخالف تصور عمومی که سرمه برای پیشگیری یا درمان چشم درد در نوزادان استفاده میشود، سرمه میتواند موجب عفونت، انسداد مجرای اشکی، آسیب قرنیه و کوری شود. برای مصرف صحیح این نوع داروها باید فرآوردههای گیاهی بدونشناسنامه دارویی را هرگز مصرف نكنیم و درج نكردن مواردی از جمله مواد مؤثره و میزان آن، تاریخ ساخت، تاریخ انقضا، مجوز وزارت بهداشت بر روی بستهبندی دارو به دلیل نبود اطمینان از محتویات فرآورده به منزله غیر قابل مصرف بودن آن است.
به ویژه برای کودکان به دلیل برخی ناخالصی ها بهتر است از مصرف دمکرده های خالص خودداری شود و از عصاره هایی که به روش استاندارد تهیه شده و دارای مجوز وزارت بهداشت است، استفاده شود. داروهای گیاهی نیز چون دیگر داروها به دلیل عوارض جانبی احتمالی، موارد منع مصرف یا تداخل اثر با داروهای دیگر باید زیر نظر پزشك و پس از تشخیص بیماری مصرف شوند.